W drugiej części chodzi o przynależność rzeczownika do danego rodzaju ze względu na jego budowę, najczęściej końcówki. Zapraszam do słuchania, czytania i uczenia się;-)
Rodzaj rzeczownika, część 2.– transkrypcja odcinka nr 6
Cześć, tu Monika. Tak, jak zapowiedziałam, czas na drugą część mrożącej krew w żyłach historii o rodzaju rzeczownika. Co się wydarzyło do tej pory?
Rodzaj naturalny staje do nierównej walki z gramatycznym, który jest od niego o niebo silniejszy, bo wspierają go reguły i otacza chmara wyjątków. Podczas gdy naturalny broni się logiką bo: „der Vater“ – ojciec musi być przecież rodzaju męskiego, czyli mężczyzną a „die Lehrerin”– nauczycielka rodzaju żeńskiego, czyli kobietą (przynajmniej na pierwszy rzut oka), gramatyczny gwiżdże na logikę. Każe swoim podwładnym, czyli uczącym się wkuwać na pamięć rzeczowniki razem z ich rodzajnikami i nie przejmuje się, że ci biedacy do późnej starości ciągle się mylą. Gdy na niewinnie postawione pytanie, czy „trucizna”– „Gift“ jest w niemieckim rodzaju męskiego czy żeńskiego, słyszą odpowiedź: „das Gift“, czyli rodzaj nijaki, ich poczucie własnej wartości znacznie się kurczy, przynajmnie na parę minut.
Dominujący rodzaj gramatyczny bierze wszystko w swoje ręce i ustawia rzeczowniki w dwie obrzymie grupy. Do pierwszej wchodzą te, których znaczenie wpływa na ich rodzaj, do drugiej wszystkie te, których forma gra pierwsze skrzypce. Bardzo życiowe podejście. Wszystkie inne rzeczowniki, które nie załapały się do żadnej z tych grup tworzą wyjątki lub rzeczowniki, których rodzaj nie podlega regułom. Czekają tylko na to, by ludzie nauczyli się ich na pamięć i na zawsze zachowali w swojej pamięci.
Rodzaj naturalny oraz gramatyczny z grupą znaczeniową został poddany analizie w pierwszej części. Teraz, w części drugiej, zabieramy się za te gagatki, które zadomowiły się w drugiej grupie, gdzie mogą pochwalić się rodzajnikiem ze względu na swoją budowę, a najczęściej ze względu na swój przyrostek, czyli to co mają na końcu.
Podział rzeczowników na podstawie ich form, czyli tego jak są zbudowane, a konkretnie, jaki mają przyrostek (Suffix).
1. Rzeczowniki rodzaju męskiego
– odczasownikowe i występujące bez przyrostka:
der Gang słowo to ma wiele znaczeń, np. chód, droga, ruch, tok, bieg, korytarz, danie: der Gang
der Sprung skok, pęknięcie der Sprung
der Betrieb przedsiębiorstwo, praca, ruch der Betrieb
– rzeczowniki kończące się na -ig, -ling, -s (po samogłosce):
der Essig ocet der Essig
der Käfig klatka der Käfig
der Lehrling uczeń, praktykant der Lehrling
der Zwilling bliźniak der Zwilling
der Fuchs lis der Fuchs
der Knirps maluch der Knirps
der Schnaps wódka der Schnaps
– słowa pochodzenia obcego(przede wszystkim określenia osób) kończące się na -ant, –är, -ent, -et, -eur, -ist, -loge, -or, -us:
der Praktikant praktykant der Praktikant
der Absolvent absolwent der Absolvent
der Athlet atleta der Athlet
der Ingenieur inżynier der Ingenieur
der Artist artysta der Artist
der Biologe biolog der Biologe
der Doktor doktor der Doktor
der Zyklus cykl der Zyklus
Wyjątki:
das Genus rodzaj das Genus
das Tempus czas das Tempus
2. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego
– pochodzące od czasowników i kończące się na -t:
die Fahrt jazda die Fahrt
die Schlacht bitwa die Schlacht
die Last ciężar die Last
Wyjątki:
der Durst pragnienie der Durst
der Frost mróz der Frost
der Dienst służba, przysługa, der Dienst
dyżur
das Gift trucizna das Gift
– większość rzeczowników kończących się na -e (przede wszystkim te, które mają dwie sylaby):
die Liebe miłość die Liebe
die Lampe lampa die Lampe
die Straße ulica die Straße
die Rose róża die Rose
die Schlange wąż die Schlange
Wyjątki:
der Bote posłaniec, goniec, der Bote
zwiastun
der Käse ser der Käse
das Auge oko das Auge
das Ende koniec das Ende
– rzeczowniki z przyrostkami -ei, -heit, -keit, -schaft, -ung:
die Bücherei biblioteka die Bücherei
die Malerei malarstwo die Malerei
die Partei partia die Partei
die Gelegenheit okazja die Gelegenheit
die Krankheit choroba die Krankheit
die Wahrheit prawda die Wahrheit
die Fähigkeit zdolność die Fähigkeit
die Kleinigkeit drobiazg die Kleinigkeit
die Standhaftigkeit stałość, wytrzymałość die Standhaftigkeit
die Freundschaft przyjaźń die Freundschaft
die Gesellschaft społeczeństwo, spółka, towarzystwo die Gesellschaft
die Wirtschaft gospodarka die Wirtschaft
die Heizung ogrzewanie die Heizung
die Lösung rozwiązanie die Lösung
die Verfassung samopoczucie, konstytucja die Verfassung
– słowa pochodzenia obcego zakończone na -age, –ät, -anz, -enz, -ie, -ik, -ion, -ur:
die Etage piętro die Etage
die Qualität jakość die Qualität
die Ambulanz karetka, wytrzymałość die Ambulanz
die Differenz różnica die Differenz
die Kopie kopia die Kopie
die Klinik klinika die Klinik
die Deklination deklinacja die Deklination
die Dressur tresura die Dressur
Wyjątkami są:
der Firlefanz bzdury, graty der Firlefanz
der Popanz poczwara, kukła der Popanz
der Skorpion skorpion der Skorpion
der Spion szpieg, judasz, czyli dziurka
w drzwiach do zobaczenia, kto sto za nimi der Spion
das Stadion stadion das Stadion
das Abitur matura das Abitur
das Futur czas przyszły das Futur
der Purpur purpura der Purpur
3. Rzeczowniki rodzaju nijakiego
– zdrobnienia zakończone na -chen i -lein:
das Häuschen domek das Häuschen
das Büchlein książeczka das Büchlein
– rzeczowniki zbiorowe zaczynające się na -Ge:
das Gebirge góry das Gebirge
das Gebüsch zarośla das Gebüsch
das Gerede gadanina das Gerede
das Gebrüll ryczenie, ryk das Gebrüll
– rzeczowniki bezokolicznikowe (zakończone na -en):
das Sprechen mówienie das Sprechen
das Singen śpiewanie das Singen
– słowa pochodzenia obcego zakończone na -ett, -il, -ma, -o, –(m)ent, -um:
das Kabinett gabinet das Kabinett
das Ventil wentyl das Ventil
das Drama dramat das Drama
das Konto konto das Konto
das Dokument dokument das Dokument
das Zentrum centrum das Zentum
Wyjątki:
der Zement cement der Zement
i rzeczowniki męskie określające osoby i zakończone na -ent:
np.:
der Absolvent absolwent der Absolvent
– większość rzeczowników zakończonych na -nis:
das Ergebnis rezultat, wynik das Ergebnis
das Ereignis wydarzenie das Ereignis
das Gedächtnis pamięć das Gedächtnis
Wyjątki:
– niektóre rzeczowniki zakończone na -nis są rodzaju żeńskiego:
die Erlaubnis pozwolenie die Erlaubnis
die Wildnis puszcza, die Wildnis
dzika okolica
die Fäulnis zgnilizna, zepsucie die Fäulnis
– niektóre słowa takie jak:
die Empfängnis poczęcie die Empfängnis
die Finsternis ciemność, mrok, zaćmienie die Finsternis
die Bitternis gorycz, przykrość die Bitternis
są też rodzaju żeńskiego, jak również te, które używane są przede wszystkim w liczbie mnogiej:
die Ersparnis oszczędności die Ersparnis
die Erschwernis utrudnienie die Erschwernis
Uwaga:
Użycie rodzajnika waha się przy określeniach jednostek miary zakończonych na -meter:
der/das Millimeter milimetr der/das Millimeter
der/das Zentimeter centymetr der/das Zentimeter
der/das Kilometer kilometr der/das Kilometer
Inne rzeczowniki złożone zakończone na -meter mają rodzajnik ustalony:
der Gasometer zbiornik gazu der Gasometer
das Barometer barometr das Barometer
das Thermometer termometr das Thermometer
Podobnie wyglądają złożenia z końcówką -messer:
der Geschwindigkeitsmesser szybkościoomierz der Geschwindigkeitsmesser
das Küchenmesser nóż kuchenny das Küchenmesser
albo rzeczowniki złożone zakończone na -mut:
der Edelmut szlachetność, der Edelmut
wielkoduszność
der Freimut otwartość, szczerośćder Freimut
der Hochmut pycha der Hochmut
der Mißmut zły humor, zniechęcenie der Mißmut
der Unmut niechęć, złość der Unmut
die Anmut wdzięk, urok die Anmut
die Armut bieda die Armut
die Großmut wspaniałomyślność die Großmut
die Langmut cierpliwość, pobłażliwość die Langmut
die Schwermut melancholia die Schwermut
die Wehmut smutek, żałość die Wehmut
Nie bądź smutny/ smutna z tego powodu, że już się kończy ta opowieść z rodzajnikiem w roli głównej. Czeka Cie bowiem jeszcze małe podsumowanie:
Rzeczownik ma rodzaj naturalny lub gramatyczny.
Rodzaj naturalny to osoby i zwierzęta.
W gramatycznym rozróżniamy podział na znaczenie i formę.
W podziale na znaczenie mamy:
Rzeczowniki męskie:
pory roku, miesiące, dni tygodnia
położenie, wiatry, opady
alkohole
samochody, pociągi
minerały, kamienie
góry
Rzeczowniki żeńskie:
statki, samoloty
drzewa, kwiaty
papierosy
liczby porządkowe
rzeki
Rzeczowniki nijakie:
hotele, kawiarnie, kina
pierwiastki chemiczne
jednostki fizyczne, litery, nuty, kolory
środki do czyszczenia i prania
kontynenty, państwa, miasta, miejscowości
W podziale na formę mamy:
Rzeczowniki męskie:
– odczasownikowe i bez przyrostka
– rzeczowniki kończące się na -ig, -ling, -s (po samogłosce)
– słowa pochodzenia obcego(przede wszystkim określenia osób) kończące się na -ant, -är, -ent, -et, -eur, -ist, -loge, -or, -us
Rzeczowniki żeńskie:
– pochodzące od czasowników i kończące się na -t
– większość rzeczowników kończących się na -e
– rzeczowniki z przyrostkami -ei, -heit, -keit, -schaft, -ung
– słowa pochodzenia obcego zakończone na -age, –ät, -anz, -enz, -ie, -ik, -ion, -ur
Rzeczowniki nijakie:
– zdrobnienia zakończone na -chen i -lein
– rzeczowniki zbiorowe zaczynające się na -Ge
– rzeczowniki bezokolicznikowe
– słowa pochodzenia obcego zakończone na -ett, -il, -ma, -o, –(m)ent, -um
– większość rzeczowników zakończonych na -nis
Podsumownie dobiegło końca. Temat rodzaju rzeczownika jest co prawda na dzisiaj skończony, ale nie do końca. Wymaga mianowicie uzupełnienia o podwójny rodzaj. Na pewno coś już o tym słyszałeś/słyszałaś. Przykładem jest wymienione wcześniej słowo „See“. Z rodzajnikiem męskim „der See” oznacza jezioro, z żeńskim „die See” – morze. Podobnych przykładów jest więcej i będą one tematem kolejnego odcinka, na którego przygotowanie bardzo się już cieszę!
Daj kciuk w górę, zalajkuj lub w inny sposób wyraź swoją opinię. Bis bald! Na razie!